بخش نخست: از نامزدی شهرداری مسکو تا محکومیت به اختلاس و پولشویی

 

پیشگفتار

 

* روز چهاردهم نوامبر (بیست و سوم آبان ماه) سال جاری دادگاهی در روسیه اموال الکسی ناوالنی سرشناس ترین منتقد و مخالف رئیس‌ جمهور ولادیمیر پوتین، و برادرش به نام اولگ را ضبط کرد. این اقدام در راستای تحقیقاتی پیرامون اتهام این برادران به اختلاس از شاخه روسی شرکت تولید کننده لوازم آرایشی ایو روشه به عمل آمد. این دو به ده سال زندان نیز محکوم شده اند.

 

الکسی ناوالنی از سال 2008 منتقد فساد مالی در روسیه و به ویژه در بین سیاستمداران این کشور بوده است. فراتر اینکه در انتخابات مجلس در دسامبر 2011 که حزب حاکم ولادیمیر پوتین به نام روسیه متحد در آن به پیروزی رسید، اتهام تقلب را مطرح کرد. در انتخابات ریاست جمهوری ماه مه 2012 نیز، با چند تن از فعالان مخالف پوتین به همراه 550 نفر دیگر دستگیر شدند. در آن روز ناوالنی از جمله گفت کلاهبرداران و دزدان بر روسیه حکومت می کنند، و این تنها معترضان هستند که توانایی متوقف کردن آنها را دارند.

 

 

** روز شنبه بیست و سوم مارس (سوم فروردین ماه) سال جاری جنازه بوریس برزوفسکی سرمایه ‌دار و میلیاردر 67 ساله روس و پناهنده به انگلستان، در حمام ویلای شخصیش در 40 کیلومتری جوبغربی لندن پیدا شد. در ابتدا در این حمام اثری از وجود شخص یا اشخاص دیگر به چشم نخورد. اما تحقیقات بعدی مقامات مربوطه نشان داد، که وی براثر حلق آویز شدن به قتل رسیده است.

 

آقای برزوفسکی مانند دیگر همگنان خود با تبانی با مقامات بلندپایه سیاسی روسیه، در اقتصاد مدار بسته کشورش به دارایی کلانی دست پیدا کرد. اما بعدا به منتقد این مقامات و به ویژه ولادیمیر پوتین تبدیل شد. به عبارت دیگر در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی پیشین و در خلال خصوصی‌ سازی مؤسسات دولتی، به این دارایی چشمگیر دست یافت. اما پس از آنکه دادگاهی درمسکو او را برای ادای توضیحاتی فراخواند، با بخش قابل توجهی از این دارایی ها به انگلستان گریخت. سپس از دولت این کشور پناهندگی سیاسی گرفت.

 

*** روز بیست و سوم نوامبر2006  (سوم آذر ماه 1385) الکساندر ليتويننکو مامور اطلاعاتی سابق روسیه و شهروند آن روز انگلستان، بر اثر وجود راديو اکتيو پلونیوم 210 در بدنش در لندن در گذشت. لیتویننکو در دهۀ 1990 در واحد ویژۀ جنایات سازماندهی شده ادارۀ امنیت روسیه (اف اس بی) مشغول به کار بود. وظیفۀ این واحد نفوذ به درون گروه های خلافکار جنایات سازماندهی شده در روسیه پسا کمونیست می باشد، که تبدیل به دنیای فساد مسئولان و جا به جایی مبالغ عظیم پول شده است.

 

در سال 1999 مسئولان اف اس بی لیتویننکو را به جرم فساد بازداشت، و به مدت 8 ماه زندانی کردند. البته او در دادگاه تبرئه شد. ولی دوباره به همان اتهامات بازداشت، و به مدت 7 ماه دیگر زندانی گردید. وی یک بار دیگر نیز دستگیر شد. او این بار تنها به این شرط آزاد گردید، که مسکو را ترک نکند.

 

آنچه در پی می آید، فشرده ای از سرنوشت این سه تن می باشد.

 

سرگذشت نخست

 

روز چهاردهم نوامبر (بیست و سوم آبان ماه) سال جاری دادگاهی در روسیه اموال الکسی ناوالنی سرشناس ترین منتقد و مخالف رئیس‌ جمهور ولادیمیر پوتین، و برادرش به نام اولگ را ضبط کرد. این اقدام در راستای تحقیقاتی پیرامون اتهام این برادران به اختلاس به عمل آمد. چراکه ماه گذشته به دزدی بیش از 26 میلیون روبل معادل 811 هزار دلار آمریکا از واستاک ایوروشه یعنی شاخه روسی شرکت تولید کننده لوازم آرایشی ایو روشه، و 4 میلیون روبل معادل 130 هزار دلار از شرکت فرآوری چند شاخصه ای متهم شدند. در صورتی که اتهام نخست در دادگاه به اثبات برسد، این دو به حداکثر ده سال زندان محکوم می شوند. اگر هم اتهام دوم ثابت شود، 5 سال حبس دیگر نیز در انتظار آنها خواهد بود.

 

ناتالیا رومانوآ منشی رسانه ای دادگاه روز دوازدهم نوامبر اعلام کرده بود، که براساس اسناد جمع آوری شده از سوی مسئولان تحقیق می توان دارایی های این دو برادر را ضبط کرد. براساس اظهارات یک مقام اجرایی دیگر رومان نستروف یکی از این مسئولان تحقیق بوده، که از اعضای کمیته تحقیقاتی روسیه در پرونده های بسیار مهم است.

 

ناتالیا رومانوآ در ادامه افزود: دارایی های الکسی و اولگ ناوالنی به عنوان اقدامی موقت ضبط شده اند.

او همچنین آشکار ساخت، که حساب ها و سرمایه اولگ در کارخانه سبدبافی کوبیاکوفسکایا (کی بی دبیلو) ضبط شده اند. کارخانه ای که سبدهای بافته شده و اشیاء تزیینی ویژه باغ به شکل حیوانات تولید می کند. اما به اینکه چه اموالی از دارایی های الکسی مشمول چنین اقدامی قرار گرفته، اشاره نکرد.

 

الکسی ناوالنی در واکنش به حکم مورد اشاره در تارنمای خود نوشت که در هنگام صدور این حکم حتی در دادگاه  حضور نداشته، و اصولا نمی داند چه بخش و یا چه چیزی ار دارایی‌ هایش را مصادره کرده ‌اند.‌ در عین حال مخالفان دولت روسیه اتهامات اختلاس او را تلاشی از سوی حاکمیت برای مرعوب کردن مخالفان دانسته اند. همچنین روز دوازدهم نوامبر (بیست و یکم آبان ماه) شورای حقوق بشر اروپا اعلام کرد، که قضات روس کاملا مستقل نبوده‌اند. در عین حال خواستار اعمال اصلاحات از سوی پوتین در سیستم قضایی کشورش شد.

 

نخستین محکومیت

 

حکم اخیر در حالی صادر گشته، که اقای ناوالنی پیشتر یعنی در هیجدهم ژوئیه (بیست و هفتم تیرماه) سال جاری نیز به اتهام دزدی از شرکت الوار کی رف به 5 سال زندان محکوم شده بود. در آن هنگام پیوتر آفیتسرف نیز به چهار سال حبس در تبعید محکوم گردید. قاضی سرگئی بلینوف سبب گناهکار شناخته شدن این دو را فریب دولت محلی در پیوند با معامله ای 16 میلیون روبلی معادل 520 هزار دلاری الوار، و جا زدن خود به عنوان مشاور مقامات محلی ذکر کرد. به این مفهوم که دو فرد نامبرده با یکدیگر شرکتی تأسیس نموده، و سپس اداره جنگلداری دولتی را مجبور کرده بودند که 10 هزار مترمکعب الوار را به زیر قیمت اصلی به این شرکت بفروشد.

 

در آن هنگام نیز آقای ناوالنی اتهامات علیه خود را پوچ و پاپوشی از سوی مقامات روسیه دانست. مقاماتی که می خواهند از این طریق وی را وادار کنند، که به فعالیت های سیاسی خویش پایان دهد. بوریس نمتسوف یکی دیگر از کنشگران مخالف این مقامات هم که در دادگاه حضور داشت، کل محاکمه را ساختگی دانست. کمااینکه از جمله خاطرنشان کرد، که قاضی حتی نتوانست علت مشخصی را برای جرم عنوان نماید.

 

همزمان پشتیبانان آقای ناوالنی که در بیرون از دادگاه اجتماع کرده بودند، شعار مرگ بر دولت پلیسی و پوتین دزد است، سر ‌دادند. برخی از معترضان نیز می کوشیدند با از سر راه برداشتن  موانع ایجاد شده از سوی پلیس، به درون ساختمان دادگاه نفوذ کنند.

البته روز بعد یعنی نوزدهم ژوئیه (بیست و هشتم تیرماه) الکسی ناوالنی با حکم دادگاه موقتا آزاد شد. اما در عین حال به وی ابلاغ گردید، تا صدور حکم دادگاه تجدید نظر اجازه خروج از کشور را ندارد.

 

جالب اینکه وی در روز پیش از دادگاهی شدن خود، یعنی در هفدهم ژوئیه (بیست و ششم تیرماه) نامزد انتخابات شهرداری مسکو شده بود. اما با حکم دادگاه مبنی بر محکومیت، دیگر نمی توانست در فعالیت‌های سیاسی حضور داشته باشد.

در عین حال برخی از آگاهان بر این باور بودند، که آزادی موقت وی به سبب  فشار شماری از گروه های سیاسی درون دولت انجام گرفته است. چراکه این گروه ها در تلاش بودند، در آستانه انتخابات شهرداری مسکو فضای سیاسی کشور را آرام کنند.

 

البته حدود سه ماه بعد دادگاه تجدید نظر حکم 5 سال زندان تعلیقی الکسی ناوالنی را تأیید کرد. اما او باز هم این حکم را مسخره خواند.

 

الکسی ناوالنیکه بود، و چه کرد؟

 

الکسی ناوالنی که خود از سهامداران جزء بعضی از شرکت های بزرگ نفت و گاز روسیه است، سهامداری خویش را بگونه ای دیگر تفسیر می کند. کمااینکه می گوید هدفش از خرید سهام شرکت های بزرگ این است که بهتر بتواند در جریان مسائل پشت پرده، فساد مالی، رشوه، و بده و بستان‌ های غیرقانونی، قرار بگیرد.  در همین راستا نیز در سال 2008 وبلاگ نویسی را با پرداختن به فساد اداری در برخی از نهادهای مالی و شرکت های بزرگ کشورش از جمله بانک وی تی بی و گازپروم آغاز کرد. در عین حال در این وبلاگ‌ اینگونه شرکت ها را دستگاه عظیم آزاررسانی به توده‌ها می‌ نامید.

 

او در همان سال از طرفداران خود ‌خواست با شکایت قانونی و فرستادن ایمیل های حاوی شکایت در مورد اقدامات غیرشفاف و مشکوک این شرکت ها، آنها را وادار به عقب نشینی کنند. این درخواست مؤثر واقع شد. بگونه ای که در خلال تنها 2 سال هزاران شکایت از این دست ارائه گردید. در نتیجه برخی از این شرکت‌ها ناچار به پاسخگویی‌ شدند. یکی از معروف ‌ترین افشاگری های وی در این پیوند، به انتشار اسناد نیمه محرمانه شرکت دولتی خطوط لوله‌ نفتی ترانس نفت مربوط می شود. او با ارائه این اسناد این شرکت را به سوء استفاده 3 میلیارد یورویی متهم کرد.

 

اینگونه افشاگری ها سبب شدند، که دادستانی مسکو وی را به خدشه دار کردن حیثیت افراد و نهادها با توسل به دروغ‌ و ارائه‌ اسناد تقلبی متهم کند. اتهامی که می‌ تواند بر اساس قوانین جزایی روسیه، به محکومیت 5 سال زندان منجر شود. اما ناوالنی در واکنش به این اتهام گفت که حتی ناعادلانه ترین و کثیف ترین سیستم قضایی دنیا هم به سختی قادرست با چنین ادله‌ پوچی، برعلیه وی حکم صادر کند.

 

بااینهمه مشکل او از زمانی جدی تر شد، که از فوریه‌ 2010 (بهمن 1389) پویش (کمپین) اینترنتی خود برعلیه حزب روسیه متحد به ریاست ولادیمیر پوتین را آغاز کرد. او در بیانیه‌ ای که به منظور اعلام شروع این پویش منتشر نمود، این تشکل سیاسی را حزب کلاهبردان و دزدان نامید. همچنین در پی انتخابات مجلس کشورش در چهارم دسامبر 2011 (سیزدهم آذر 1390) که حزب نامبرده در آن به پیروزی رسید، اتهام تقلب را مطرح کرد.

 

او در وبلاگ خود از این انتخابات با عنوان “نمایش مسخره‌ کاملا گندیده ‌ای به نام انتخابات در روسیه” یاد نمود. البته پا را از این هم فراتر گذاشت، و برای نخستین تجمع اعتراضی پس از این انتخابات فراخوان داد. کمااینکه درست روز پس از آن در وبلاگش درخواست کرد، که مردم در ساعت هفت پس از نیمروز با تجمع در پارکی در مسکو به نتایج مسخره انتخابات اعتراض کنند. در آن روز چندین هزار نفر به خیابان های این شهر ریختند، و شعار مرگ بر پوتین سر دادند. در مقابل نیروهای پلیس با خشونت به تجمع‌ کنندگان حمله، به سوی آنان گاز اشک‌ آور پرتاب، و بیش از 300 تن از آنها را بازداشت کردند. و صد البته خود الکسی ناوالنی نیز که در میان جمعیت بود، بلافاصله بازداشت شد.

 

در پی این اقدام همسرش نشانی و شماره تلفن دفتر کلانتری محل بازداشت او را در وبلاگ شوهر خود منتشر کرد. همچنین از هواداران او خواست که با این کلانتری تماس بگیرند، و یا در برابر در آن تجمع کنند. در واکنش به این اقدام، پلیس الکسی ناوالنی را به نقطه‌ ای دیگری منتقل کرد. در عین حال دادستانی اقدام او را اخلال در کار پلیس دانست، و برایش حکم پانزده روز حبس موقت صادر نمود.

اما این اقدام سبب نشد، اعتراضات فروکش کند. کمااینکه تظاهرات اصلی در هفتم دسامبر (شانزدهم آذر ماه) بود، که در نزدیکی کاخ کرملین صورت گرفت.

 

البته زمامداران روسیه از راه های دیگری نیر خشم خود را به او نشان دادند. کمااینکه افشاگری وی در مورد زدوبندهای مالی و … مقامات کشور سبب شد که در همان روز 7 دسامبر، دیمیتری مدودف رئیس‌ جمهور وقت روسیه در صفحه توئیتر خود از کسی که در وبلاگش رؤسای کشور و حزب روسیه متحد را کلاهبرداران و دزدان می‌ خواند، با عنوان حیوان احمق و سوء استفاده‌ کننده از آزادی بیان، یاد نماید.

 

البته در آن روزها تنها مخالفان داخلی دولت روسیه نبودند، که انتخابات مجلس را ناعادلانه و یکسویه می دانستند. کمااینکه از جمله ناظران سازمان امنیت و همکاری اروپا عنوان نمودند، که ستاد و مسئولان انتخاباتی به شکلی یکسوگرایانه از حزب حاکم حمایت می کنند. همچنین در موارد پرشماری  مقررات انتخاباتی نقض شده اند. باید توجه داشت که این اظهارات از سوی سازمانی عنوان گردیدند، که اعضای آن معمولاً برای نظارت بر انتخابات در کشورهای مختلف حضور می یابند.

در عین  حال جی کارنی سخنگوی کاخ سفید بر نگرانی جدی آمریکا در این پیوند تأکید کرد.

 

در مقابل رئیس‌ جمهور دیمیتری مدودف بر عادلانه و دموکراتیک بودن آن انتخابات پافشاری نمود. ولادیمیر پوتین نخست وزیر وقت روسیه هم کاهش محبوبیت حزب حاکم متبوع خود را، در نظام دمکراتیک رخدادی طبیعی و عادی دانست. این موضعگیری در پی آن انجام شد که دست اندرکاران ستاد انتخابات اعلام کردند، که این حزب 49 درصد آرا را به دست آورده است. حال آنکه این میزان در انتخابات پیشین (سال 2007 )، 64 درصد بود.

 

آقای پوتین در عین حال آمریکا را عامل بروز ناآرامی ها و اعتراضات پس از انتخابات مورد اشاره دانست. وی به گفته های هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه وقت این کشور استناد کرد، که نگرانی های در پیوند با این انتخابات را مبتنی بر دلایل اساسی ذکر نموده بود. ولادیمیر پوتین ضمن اشاره به اینکه افرادی هستند که برای اعمال نفوذ در صحنه سیاسی در داخل خود را در خدمت دولت های خارجی قرار می دهند، به اینگونه افراد هشدار داد که با آنها برخورد خواهد شد.

 

در مقابل میخائیل گورباچف آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی پیشین خواستار ابطال نتایج انتخابات، و انجام دوباره آن شد. چراکه استدلال می کرد، که در پیوند با تخلف انتخاباتی گزارش های بیشماری منتشر شده اند. بنابراین نتیجه این انتخابات، بازتاب خواسته مردم روسیه نمی باشد.

 

به هر حال تحرکی که افرادی مانند الکسی ناوالنی در روسیه ایجاد کردند، نه تنها با تهدیدهای مقامات این کشور کاهش نیافت، بلکه دامنه تظاهرات و اعتراض ها به سال بعد (2012) کشیده شد. البته در برخی از این تحرکات دو گروه با دیدگاه متفاوت شرکت داشتند. کمااینکه در چهارم فوریه 2012 برغم سرمای شدید در مسکو تقریبا 32 هزار نفر از مردم روسیه در دو تجمع سیاسی شرکت کردند. یکی از دو گروه خواستار آن بودند، که ولادیمیر پوتین از نخست وزیری کناره گیری کند. در حالی که گروه دیگر را پشتیبان های او تشکیل می دادند. البته سخن از این هم در میان بود که به کارکنان دولت دستور داده شده، در گروه دوم حضور پیدا کنند.

 

دامنه اعتراضات مردم به چهارم مارس 2012 (چهاردهم اسفند 1390) یعنی روز انتخابات ریاست جمهوری کشیده شد. انتخاباتی که هم پیش و هم پس از برگزاری، با انتقاد مخالفان دولت و از جمله الکسی ناوالنی روبرو گردید. کماینکه وی پیش از برگزاری آن خاطرنشان کرد، که موارد پرشمار تخلفات انتخاباتی بر نتیجه آن تاثیری چشمگیر دارند. همزمان رهبران مخالفان از مردم خواستند، پس از اعلام نتایج آن در تظاهرات شرکت کنند. در مقابل ولادیمیر پوتین تظاهرات از قبل طراحی شده در اعتراض به انتخابات در حال جریان را، کاملاً احمقانه دانست.

 

به هر حال نتیجه این انتخابات به سومین دوره ریاست جمهوری آقای پوتین منجر شد. اما گروه‌های مخالف همچنان بر این باور پافشردند، که این گزینش با تقلبی گسترده همراه بوه است. از جمله الکسی ناوالنی روز ششم مارس (شانزدهم اسفند 1390) گفت که برغم دستگیری صدها تن از شرکت کنندگان در تظاهرات اعتراضی روز قبل، معترضان به تظاهرات خود ادامه خواهند داد. این اظهاارات در حد حرف باقی نماندند. کمااینکه در ششم ماه مه 2012 (هفدهم اردیبهشت 1391) یعنی روز پیش از مراسم تحلیف ریاست جمهوری تظاهرکنندگان به خیابان های مسکو سرازیر، و با پلیس درگیر شدند. در این درگیری الکسی ناوالنی در میان چند تن از کنشگرن مخالف پوتین یعنی سرگئی آدالتسف، ادوارد لیمونف، و بوریس نمتسو بود، که همراه 550 نفر دیگر دستگیر شدند. در آن روز ناوالنی از جمله گفت کلاهبرداران و دزدان بر روسیه حکومت می کنند، و این تنها معترضان هستند که توانایی متوقف کردن آنها را دارند.

 

نامزدی شهرداری مسکو

 

همانگونه که پیشتر آمد، الکسی ناوالنی در روز پیش از دادگاهی شدن خود یعنی در هفدهم ژوئیه (بیست و ششم تیرماه) سال جاری نامزد انتخابات شهرداری مسکو شده بود. اما روز بعد به اتهام دزدی از شرکت الوار کی رف به 5 سال زندان محکوم گردید. البته یک روز پس از این محکومیت یعنی در نوزدهم ژوئیه (بیست و هشتم تیرماه) با حکم دادگاه موقتا آزاد شد. اما در عین حال به وی ابلاغ گردید، تا صدور حکم دادگاه تجدید نظر اجازه خروج از کشور را ندارد. بنابراین با حکم دادگاه مبنی بر محکومیت، دیگر نمی توانست به فعالیت های سیاسی خود ادامه دهد.

 

به هر حال در انتخابات شهرداری مسکو که در روز هشتم سپتامبر (هفدهم شهریور ماه) سال جاری برگزار شد، سرگئی سوبیانین شهردار وقت با کسب بیش از 51 درصد آرا در مقام خویش ابقاء گردید. یعنی همان کسی که در سال 2010 و بدون برگزاری انتخابات به عنوان شهردار منصوب شد، و از متحدان شناخته شده ولادیمیر پوتین  به شمار می رود.

روز پس از این انتخابات الکسی ناوالنی در جمع هزاران نفر از طرفداران خود که برای اعتراض به نتایج آن به خیابان های مسکو ریخته بودند، سخن گفت.

 

سرانجام ناگوار مخالفت با برادربزرگ

 

همانگونه که ملاحظه می شود، الکسی ناوالنی از مدت ها پیش دارد تاوان رفتار و گفتار خود را می پردازد. تاوانی که آخرین مورد آن ضبط اموال خود و برادرش می باشد. این در حالی است، که وی در همین سال جاری و نه در گذشته ای دور، نامزد شهرداری بود. و صد البته که در صورت ورود به جرگه سیاستمداران دست اندرکار، در این رده باقی نمی ماند و رشد می کرد.

در عین حال باز هم در گذشته ای بسیار نزدیک، هر دو برادر ناوالنی فارغ از هرگونه دردسری در سطوحی نسبتا بالا در اقتصاد مداربسته روسیه مشغول کار بودند. با اینهمه به جرأت می توان الکسی ناوالنی را از مخالفان بسیار خوش شانس خواند. کمااینکه در دو بخش آتی خواهیم دید، که سرنوشت مخالفان دیگر چگونه رقم خورد.

 

در بخش دوم به ماجرای بوریس برزوفسکی خواهیم پرداخت.