نویسنده: مجید شبیر

در حال حاضر کارآفرینی زنان ابزاری مهم جهت ایجاد قدرت و اختیار زنانه تلقی می شود. بی تردید زمانی اقتصاد شکوفا می گردد، که زنان هم به اندازه مردان از موقعیت ها بهره مند شوند. با این حال زنان پاکستانی کارآفرین برای آغاز و رشد کسب و کارهای خود، با موانع پرشماری روبرو هستند.

زنان بیش از 50 درصد جمعیت پاکستان را تشکیل می دهند، و نقشی مثبت و سازنده در روند توسعه بازی می کنند. مثلا موفقیت کشاورزی مرهون تدارکات عالی ای است، که از سوی ایشان فراهم می شود. آنها همچنین در سایر صنایع نیز از طریق کار در واحدهای صنعتی، کارخانجات، ادارات، و نیز در خانه، نقشی سازنده بازی می کنند. در بخش خدمات هم، نقشی مهم ایفاء می نمایند. با اینهمه هنوز زنان پاکستانی در حوزه اقتصاد، از مشارکت کامل و تساوی فاصله زیادی دارند.

مجله انگلیسی آموزش، جامعه، و علوم رفتاری، اخیرا پژوهشی را در مورد موانع ویژه جنسیتی انجام داد. موانعی که در پاکستان بر سر راه ورود زنان کارآفرین به بدنه اصلی اقتصاد، وجود دارند. این پژوهش در خلال یک برهه 6 تا 8 ماهه در چهار شهر اصلی و عمده این کشور یعنی فیصل آباد، ملتان، سرگودها، و سیالکوث، صورت گرفت.

نتایج پژوهش مورد اشاره نشانگر آنند که عواملی مانند کمبود و یا نبود سرمایه، محدودیت در امکان تحرک، محدودیت در تصمیم گیری، کمبود یا نبود الگو و راهنما، در دست داشتن بازار از سوی مردان، فشارهای خانوادگی، و تبعیض، موانع اصلی پیش روی زنان برای کارآفرینی در پاکستان هستند.

البته کسانی که در این پژوهش شرکت کردند و به پرسش ها پاسخ دادند، موانع مختلفی را برشمردند. اما در این میان کمبود و یا نبود سرمایه، مسئله اصلی برای همه آنان به شمار می رفت. فشارهای اجتماعی (مانند توانایی محدود برای تصمیم گیری، وظیفه نگهداری از فرزندان، فشارهای خانوادگی، و تبعیض) موانع بعدی محسوب می شدند. این نتایج نشان می دهند که موانع بر سر راه زنان کارآفرین از عوامل بنیادین، اجتماعی، و فرهنگی پیچیده و در هم تنیده، ترکیب شده و شکل گرفته اند. چراکه حتی زمانی که سخن از دستیابی به سرمایه پیش می آید که به نظر می رسد برای همه کارآفرین های دنیا مسئله ای مشترک است، باز هم زنان پاکستان با محدودیت های منحصر بفردی روبرو می باشند.

گزارش بانک جهانی نشان می دهد که برغم اینکه فضا و محیط سرمایه گذاری های کوچک در پاکستان یکی از پیشرفته ترین ها در جهان است، اما کمتر از 25 درصد زنان پیشه ور و دارای کسب و کار متقاضی دریافت وام های کوچک هستند. چراکه بر اساس این گزارش تبعیض (جنسیتی) در وام دادن زنان کارآفرین پاکستانی را ناچار می کند، برای کسب سرمایه جهات آغاز و حفظ کسب و کار خود به فراسوی اعطاء کنندگان اعتبارات مالی کوچک چشم بدوزند.

گزارش مورد اشاره همچنین حکایت از آن دارد که امکان گرفتن وام های کوچک از سوی کسب و کارها، عمدتا برای زنان کارآفرین و به ویژه بانوان متأهل وجود ندارد. یعنی زنانی که متقاضی وام با مخاطره بالا تلقی می شوند. به همین سبب اعطاء کنندگان اعتبارات مالی کوچک شرایط سفت و سختی برای وام دادن به زنان در نظر می گیرند، که وام گرفتن بدون حضور مردان را برای آنها دشوار می کند. در عین حال حدود 68 درصد زنان متقاضی وام برای اینکه واجد شرایط اخذ هر نوع قرضی شوند، به اجازه یکی از اقوام مرد خود نیاز دارند.

در ادامه این گزارش آمده است که تقریبا تمامی اعطاء کنندگان اعتبارات مالی کوچک، برای دادن وام وجود دو ضامن مرد را ضروری می دانند. در عین حال دست کم یکی از این مردان نباید از خویشاوندان متقاضی وام باشد. یافتن ضامنی که از خویشاوندان زن متقاضی وام نباشد، برای زنان خرده کارآفرین پاکستانی چالش بشمار می رود. چراکه قدرت تحرک اندک و موانع اجتماعی، آنان را محدود می کنند. در عین حال اعطاء کنندگان اعتبارات مالی کوچک، زنان را به عنوان ضامن قبول نمی کنند.

در گزارش مورد اشاره پیشنهاد شده که پاکستان می تواند از طریق حرکتی عاقلانه و منطقی برای باز کردن راه زنان جهت دسترسی به سرمایه های کوچک، موقعیت خود به عنوان رهبری جهان در حوزه اعطاء کنندگان اعتبارات مالی کوچک را به نمایش بگذارد. در عین حال سرمایه گذاری در آموزش مالی و تولیدات بهتر طراحی شده، بخشی از راه حل بشمار می روند.  چراکه می توانند منابعی را که زنان کارآفرین برای رشد کسب و کار خود به آنها نیاز دارند، در اختیارشان بگذارند. همچنین بر اساس این گزارش بانک دولتی پاکستان می تواند به عنوان قوه محرکه خط مشی سرمایه گذاری های کوچک، از طریق برقراری استاندارهایی برای حمایت از زنان متقاضی وام، هواداری از شفافیت در گزارش جنسیت، و تضعیف عملکردها و سیاست های تبعیض آمیز، سبب توسعه اینگونه سرمایه گذاری ها بشود.

 

مجید شبیر دبیرکل اتاق بازرگانی و صنایع  اسلام آباد است.