کمک زنان و زنان کارآفرین به رشد اقتصادی در سطحی گسترده به رسمیت شناخته شده است، و مورد تأیید قرار دارد. اما “راهنمای موقعیت های مناسب اقتصادی زنان” که محیط زنان شاغل و کارآفرین در 128 کشور جهان را ارزیابی می کند، نشان می دهد که در حال حاضر حدود نیمی از زنان در سن اشتغال دنیا، در اقتصاد جهان فعال نیستند (1)

این راهنما که از سوی واحد اطلاعات اقتصاددان (ئی آی یو) تهیه می شود، بر مبنای 29 سنجه قرار دارد، که زنان را از نظر دسترسی به منابع مالی، تحصیلات و آموزش، جایگاه قانونی و اجتماعی، و محیط کلی کسب و کار، ارزیابی می کند. گزارش راهنمای ئی آی یو بر این حقیقت تأکید می نماید، که دولت های جهان باید برای از میان برداشتن موانع قانونی، اجتماعی، تحصیلاتی، و مالی، و همچنین گسترش موقعیت های مناسب برای یک میلیارد و 500 هزار زن که در اقتصاد رسمی فعال نیستند، دست به اقدام عملی بزنند.

البته در حوزه های جغرافیایی، شرایط اقتصادی، شمار جمعیت، و تحصیلات، موانعی از جمله فقر، محدودیت دسترسی و یا به کلی دسترسی نداشتن کامل به تحصیلات، هنجارهای اجتماعی، نقش های جنسیتی فرهنگی، قوانین ضعیف و نامناسب سیاسی و حقوق مدنی، وجود دارند. فزون بر این زنان برای انجام کسب و کار با موانعی مانند “اعتبارات مالی، میزانی از مالیات، روش (دست و پاگیر) اداری، یافتن ارتباط های کاری، کمبود زیرساخت فناوری نوین، نبود اطلاعات، و یافتن کارکنان با کیفیت، روبرو هستند” (2)

یکی از راه های غلبه بر اینگونه موانع پیوستن به نیروهای زنان همفکر جهت ایجاد سازمان هایی برای بهبود موقعیت های مناسب برای زنان است.

انواع سازمان های زنان 

در سراسر جهان  انواع گوناگونی از سازمان های زنان: اتحادیه های صنفی و حرفه ای؛ مراکز منابع زنان و تقسیمات زنان در اتاق های بازرگانی؛ و یا اتاق های بازرگانی زنان؛ وجود دارند. سایر سازمان های غیردولتی (ئن جی ئوها) از جمله گروه های حقوق زنان/ مدافع حقوق زنان، سازمان های تساوی جنسیتی، سازمان های در پیوند با احزاب سیاسی، و سازمان های شبکه ها/ ائتلاف ها/ و همپیمانی های زنان نیز، به آنها خدمات ارائه می کنند.

عملکرد برخی از این شبکه ها مانند اتحادیه صنفی زنان نیجریه (ای ئن دبلیو بی ئن)، ائتلاف اتحادیه های صنفی زنان رمانی (سی ای ئف ای)، همپیمانی اتحادیه های صنفی زنان زیمبابوه (دبلیو ای بی زد)، و فدراسیون کسب و کارهای زنان افغانستان، در سطح ملی صورت می گیرد.

بعضی از شبکه های دیگر در هنگامی که سازمان های زنان از کشورهای مختلف به منظور به مشارکت گذاشتن اطلاعات و دانش خود، و همچنین ترویج و ارتقای منافع بین المللیشان به یکدیگر می پیوندند، در سطح جهانی کار می کنند. اتحادیه زنان آشپز موناکو (ای ئف سی ئی)، فدراسیون بین المللی زنان دارای کسب و کار و زنان حرفه ای (بی پی دبلیوی بین المللی)، همپیمانی بین المللی زنان (تی آی ای دبلیو)، و اتحادیه سازمان های زنان بازرگان مدیترانه ای (ای ئف ای ئی ام ام ئی)، نمونه های اینگونه شبکه ها هستند.

انگیزه های پشت تشکیل اتاق های بازرگانی زنان

اتاق های بازرگانی و صنایع زنان یکی از انواع سازمان هایی هستند، که در پی گسترش موقعیت مناسب اقتصادی برای زنان می باشند. سبب اصلی ایجاد اتاق های بازرگانی زنان پاسخگویی به نیازهای مشترک زنان کارآفرین عضو این اتاق ها است. در اکثر مواقع انگیزه ایجاد چنین سازمان هایی، احساس زنان جامعه مربوطه در مورد برآورده نشدن نیازهایشان در ترکیب اتاق های بازرگانی سنتی است. آنها در واکنش به این امر، اتاق های بازرگانی خودشان را به وجود می آورند.

دومین دلیل تشویق  و پشتیبانی از مشارکت اقتصادی زنان است. کارآفرینی، رهبری، و آموزش مدیریت کسب و کار، راه های نیرومند جهت تقویت زنانی هستند، که درغیر این صورت برای راه اندازی کسب و کار، کمبود ابزار عملی، معلومات، و اعتماد به نفس، دارند.

سبب سوم، کاهش موانع برای انجام کسب و کار و ترویج و ارتقای فرهنگ کارآفرینی فراگیر (که مشمول زنان هم بشود) می باشد. زیرا این اتاق های بازرگانی و صنایع با تلاش خود خط مشی سازان و سایر ذینفع ها را از مسائلی آگاه می کنند، که زنان در کسب و کار با آنها روبرو هستند. همچنین راه حل هایی برای حل و فصل این مسائل ارائه می دهند. اتاق های بازرگانی زنان در تعامل با ذینفع های گوناگون مانند خط مشی سازان، بانک های مرکزی، بانک های تجاری، و سایرین، نماینده/ صدای واحدهای اقتصادی بزرگ، متوسط، و کوچک (ئم ئم ئم ئی ها) می شوند.

اتاق های بازرگانی زنان در کجا وجود دارند؟

اتاق های بازرگانی زنان در همه جای دنیا وجود دارند: در آسیا (مثلا در بنگلادش، پاکستان، و سری لانکا)، در آفریقا (برای نمونه در تانزانیا و سودان جنوبی)، در آمریکای مرکزی (مثلا در هائیتی)، در آمریکای شمالی (برای نمونه در ایالات متحده آمریکا)، و در منطقه آسیا- اقیانوسیه/ پاسیفیک (مثلا در پاپوآ گینه نو)! آنها بستگی به منطقه جغرافیایی زیر پوشش خود، اتاق های بازرگانی شهری، منطقه ای، ایالتی/ استانی، و یا کشوری، می باشند.

برخی از این اتاق ها (مانند اتاق بازرگانی زنان کلانشهر هوستون، و اتاق بازرگانی زنان ایالت کلرادو در آمریکا) هم به زنان و هم به مردان اجازه عضویت می دهند. اما اکثریت اتاق های بازرگانی زنان در برنامه ریزی های خود تنها زنان را مدنظر قرار می دهند.

اتاق های بازرگانی زنان در برخی از موارد مثلا اتاق بازرگانی زنان غرب ماساچوست (واحدی که پیشتر اتاق بازرگانی زنان منطقه ای اسپرینگفیلد در ایالات متحده آمریکا نام داشت) به عنوان بخشی از اتاق های بازرگانی دولتی کار خود را آغاز کردند. اما بعدا به صورت موجودیت های مستقل درآمدند. بعضی دیگر از همان ابتدای کار سازمان های مستقل بودند.

 غلبه بر موانع تأسیس اتاق های بازرگانی زنان

ایجاد اتاق های بازرگانی زنان در کشورهای رو به توسعه به ویژه در پیوند با موانع قانونی و دیدگاه های اجتماعی، همواره مملو از چالش بوده است. کمااینکه گاهی قانون ناظر بر ایجاد و کار سازمان های اقتصادی، اجازه تأسیس اتاق های بازرگانی زنان را نمی دهد.

برای نمونه در پاکستان تأسیس اتاق بازرگانی زنان تنها پس از تغییر در قانون ممکن شد. چراکه قانون سازمان های تجاری نوین پس از روند یک ساله مشورتی که در آن فدراسیون اتاق های بازرگانی پاکستان، وزارت اقتصاد، و دفتر پاکستان مرکز بین المللی تجارت خصوصی (سی آی پی ئی/ سایپ) دخیل بودند، در سال 2016 به اجرادرآمد. زیرا پیش از 2016 در فرمان سازمان های تجاری سال 1961 ناظر بر تشکیل اتاق های بازرگانی و اتحادیه های صنفی، چیزی در مورد تأسیس اتاق های بازرگانی زنان وجود نداشت (3).

در بنگلادش نیز ایجاد اتاق بازرگانی ویژه زنان مستلزم کسب معافیت از شرایط قوانین ناظر بر سازمان های تجاری بود. فرمان سازمان های تجاری سال 1961 که با اصلاحیه فرمان سازمان های تجاری سال 1984 و قانون مارس 1994 که در جولای همان سال اصلاحیه ای به آن خورد، انواع اتاق بازرگانی مجاز جهت ثبت را تعیین می کند، که شامل اتاق بازرگانی زنان نمی شود.

اما در همان قانون آمده که دولت می تواند، هر سازمان تجاری را از ملزومات این قانون مستثنی کند (4). با استفاده از همین بند بود که اتاق بازرگانی و صنایع زنان بنگلادش (بی دبلیو سی سی آی) توانست، مجور موقت و در ادامه دائمی بگیرد.

فزون بر موانع قانونی، بسیاری از کشورهای رو به توسعه دارای ساختارهای اجتماعی پدرسالارانه هستند. همچنین زنان به موقعیت های مناسب و آزادی هایی مانند مردان دسترسی ندارند. در چنین کشورهایی سازمان های زنان از سوی اتاق های بازرگانی و سایر اتحادیه های صنفی زیر سلطه مردان با مقاومت روبرو می شود.

مثلا سلیمه احمد رئیس و ینبانگزار بی دبلیو سی سی آی به خاطر می آورد هیئت بلندپایه تجاری بنگلادش با ایجاد چنین اتاقی مخالف بود، و حتی بر علیه آن تبلیعات به راه انداخت (5). زیرا به اتاق بازرگانی زنان با دیده یک چالش، و رقیبی برای فدراسیون اتاق بازرگانی نگاه می شد. بااینهمه دولت از ایجاد اتاق بازرگانی زنان پشتیبانی کرد، و مجوز کار آن را صاد نمود.

به طور سنتی نیازهای زنان کارآفرین از سوی سازمان های تجاری زنان مانند اتحادیه صنفی زنان الجزیره (ئس ئی وی ئی)، اتحادیه زنان کارآفرین غنا (جی ای دبلیو ئی)، شبکه کسب و کارهای زنان نیکاراگوئه (آر ئی ئن)، و یا اتحادیه زنان کارآفرین ترکیه (کی ای جی آی دی ئی آر) برطرف می شد. اما در سال های اخیر در برخی از نقاط (مانند آسیای جوبشرقی) تصمیم سازان برای اتاق های بازرگانی اهمیت بیشتری قائل شده اند، و به آنها به چشم طرف هایی جهت گفت و گو در مورد مسائل در پیوند با خط مشی نگاه می کنند. بنابراین زنان تصمیم گرفته اند به جای اتحادیه حرفه ای و صنفی، اتاق های بازرگانی تشکیل بدهند.

البته در واقعیت به جز امکان افق فعالیت های اتحادیه صنفی زنان و اتاق های بازرگانی زنان، فرق چندانی بین این دو نهاد نیست. مثلا بسیاری از اتحادیه صنفی زنان دستورکاری دارند که به جای تمرکز بر مسائل کسب و کار، بیشتر بر مسائل اجتماعی متمرکز هستند. کاری که آنها را از از یک اتحادیه صنفی مجزا می کند.

تفاوت بین اتحادیه های صنفی سنتی زنان با اتاق های بازرگانی زنان، در تمرکز بر برنامه ریزیشان است. کمااینکه دومی بر زنان کارآفرین و ارائه خدمات بیشتر و برنامه هایی تمرکز دارد، که هدفشان مستقیما زنان هستند. در حالی که در آن دسته از اتاق های بازرگانی زنان که هم عضو زن و هم مرد دارند، تقریبا هیچ تفاوتی با اتحادیه ها وجود ندارد.

نمایندگی زنان کارآفرین و خدمت به آنها

در حالی که چهارچوب قانونی، بستر اقتصادی و اجتماعی، و هنجارهای فرهنگی، در کشورهای گوناگون با هم تفاوت دارند، اتاق های بازرگانی زنان در سراسر جهان به اعضای خود طیف گسترده ای از برنامه ها و خدمات ارائه می دهند. این برنامه ها و خدمات شامل دسترسی به اطلاعات، آموزش (کاری)، تحصیلات، شبکه سازی، ارتقاء و ترویج کسب و کار، و برنامه های اعتماد به نفس سازی، و همچنین دسترسی به بازارها و مشتریان بالقوه، و یافتن موقعیت های مناسب می باشند.

از آنجا که بسیاری از زنان کارآفرین جهان رو به توسعه در بخش غیررسمی فعالیت می کنند، اتاق های بازرگانی زنان در مورد چگونگی رسمی کردن کسب و کارهایشان آموزش و اطلاعات ارزشمندی به آنها ارائه می دهند. زیرا زنان می توانند با پیوستن به اقتصاد رسمی از محافظت قانونی بهره مند، و همزمان واجد شرایط دریافت وام های بانکی شوند. مثلا در سال 2015 اتاق بازرگانی زنان تانزانیا برای کسب و کارهای سراسر کشور یک سری کارگاه های آموزش در مورد رسمی کردن کسب و کار، و منابع مالی برگزار کرد (6). به طریقی مشابه اتاق بازرگانی و صنایع زنان پاپوآ گینه نو برای زنان مالک واحدهای اقتصادی متوسط و کوچک (ئس ئم ئی ها) در باره رسمی کردن و تقویت کسب و کارهایشان، دوره های آموزشی ترتیب داد (7).

اتاق های بازرگانی زنان در سراسر جهان همچنین از طریق کارگاه های آموزشی، کنفرانس ها، دوره های مربیگری، و دوره های آموزش های عملی که زنان را به اطلاعات، دانش، و مهارت های مورد نیاز جهت موفقیت در کسب و کار  مجهز می کنند، موقعیت های مناسب تحصیلی و آموزشی در اختیار زنان کارآفرین و زنان مشتاق کارآفرینی قرار می دهند. مثلا اتاق بازرگانی و صنایع زنان سری لانکا در مارس 2015 برنامه مربیگری برای زنان مالک ئس ئم ئی ها برگزار کرد، که 53 کارآموز، از زنان دارای کسب و کار، رهبران شرکت های بزرگ، بانکداران، و سایر بازیگران مهم بخش خصوصی، اطلاعات، دیدگاه، پشتیبانی، و راهنمایی، گرفتند (8).

در عین حال اتاق های بازرگانی زنان به عنوان بخشی از فعالیت های خود در برنامه های قدردانی و اعتماد به نفس سازی زنان دخیل هستند. برای نمونه هدف برنامه های اهدای نشان افتخار، بزرگداشت و تقدیر از زنان دارای کسب و کارهای محلی می باشد. از سال 2009 به این سو اتاق بازرگانی و صنایع زنان لاهور (دبلیو سی سی آی) پاکستان مراسم اعطای این نشان را سازماندهی نموده، که از فعالیت های ستودنی زنان در بخش های گوناگون مانند بانکداری، داروسازی، کشاورزی، تولیدی، فناوری اطلاعات (آی تی)، رسانه، سیاست، بهداشت و درمان، آموزش، هنر، ورزش، و سرگرمی سازی، تقدیر کرده است (9). اینگونه برنامه ها به افزایش آگاهی در مورد زنان کارآفرین کمک می کنند، و برای زنان بیشتری به عنوان منبع الهام جهت آغاز کسب و کار هستند.

اتاق های بازرگانی زنان همچنین از طریق تسهیل مشارکت اعضای خود در مأموریت های داد و ستد و مجامع سرمایه گذاری، و همچنین سازماندهی نمایشگاه های تجاری، این اعضاء را به بازارها و مشتریان نوین بالقوه پیوند می دهند. مثلا شاخه شهر مولتان اتاق بازرگانی و صنایع زنان پاکستان همه ساله یک نمایشگاه سه روزه صنایع دستی به نام نمایشگاه آبی برگزار می کند، که در خلال آن همه نساجی های محلی محصولات خود را در معرض دید بازدیدکنندگان قرار می دهند. در همین مدت زنان کارآفرین هم به کارگاه  های آموزش دسترسی داشته اند، که به آنها کمک کرده اند مهارت های خود را بهبود بخشند و ارتقاء دهند (10).

اتاق های بازرگانی زنان در هنگام سخن گفتن به نیابت از اعضای خود در مورد تبیین محدودیت های کسب و کار، ترویج و ارتقای پیشنهاداتی که برای زنان ماسبند، و یافتن راه های از بین بردن موانع در راه مشارکت زنان در اقتصاد، در کشورهایشان نقشی حیاتی بازی می کنند. یکی از این موانع دسترسی به اعتبارات مالی است. اتاق های بازرگانی زنان در بنگلادش، سری لانکا، و پاکستان، برای یافتن وام دهندگان با شرایط بهتر، و همچنین اختصاص وام های جداگانه به زنان کارآفرین، تلاش های موفقیت آمیزی داشته اند. برای نمونه اتاق بازرگانی و صنایع زنان سری لانکا اخیرا موفق شد، 5 درصد از کل وام های مؤسسات مالی به ئس ئم ئی ها را به زنان صاحب اینگونه واحدهای اقتصادی اختصاص دهد. همچنین وزارت اقتصاد این کشور در این مورد ماده ای را در بودجه سال مالی 2015-2116 قرار داده است. اینک این اتاق در پی به اجرا درآوردن عملی این ماده می باشد.

نتیجه گیری

اتاق های بازرگانی زنان در سراسر جهان برای تقویت زنان کارآفرین و هواداری از محیط خطمشی مناسب تأسیس شده اند. این اتاق ها در کشورهای در حال توسعه از طریق ایجاد آگاهی در مورد مزیت های رسمی شدن و ترغیب زنان به ثبت کسب و کارهای خود، به زنان دارای کسب و کار برای انتقال از بخش غیررسمی به رسمی کمک می کنند. این اتاق ها همچنین از زنان دارای کسب و کار برای ارتقاء واحدهای اقتصادیشان از خیلی کوچک، به کوچک و متوسط، پشتیبانی می نمایند. در عین حال موقعیت های مناسب پرشمار برای ساخت مهارت، شبکه سازی، ترویج و به رسمیت شناخته شدن، دسترسی به بازارهای محلی و جهانی، و دسترسی به مسئله مهم نیازهای تأمین مالی، در اختیار آنها قرار می دهند.

سازمان های تجاری زنان نه تنها فواید ملموس به شکل موقعیت های مناسب، بلکه مزیت های غیرملموس همچون ایجاد اعتماد به نفس و برداشتی مثبت تر از زنان فعال کسب و کارهای درون کشور، ارائه می کنند.

فراتر اینکه اتاق های بازرگانی زنان مشتاقند، نیازهای کاری و دلنگرانی های زنان کارآفرین را به آگاهی خطمشی سازان برسانند. همانگونه که یک زن کارآفرین بنگلادشی گفته “آنها به زنان که پیشتر رأیی (صدایی) نداشتند، حق رأی می دهند.” این اتاق ها از طریق تلاش های فراوان، توانایی زنان در مشارکت مساوی در فعالیت های اقتصادی و سیاسی، و کمک به حاکمیت شرکتی دمکراتیک را، افزایش می دهند.

فهرست ملزومات ایجاد اتاق های بازرگانی زنان

• آیا قانون حاکم بر کشور مربوطه اجازه تأسیس اتاق های بازرگانی زنان را می دهد؟ اگر پاسخ منفی است، برای ایجاد تغییر چه اقداماتی ضرورت دارد؟

▫ آیا قانون اساسی کشور مربوطه آزادی اتحادیه ها را تضمین می کند؟

▫ آیا قانون اساسی کشور مربوطه تساوی حقوق زنان و مردان را تضمین می کند؟

▫ آیا کشور مربوطه متعهد شده، به رسیدن به اهداف توسعه ماندگار سازمان ملل متحد کمک کند؟

• ملزومات قانونی برای تأسیس اتاق بازرگانی در کشور مربوطه کدامند؟ آیا سازمان زنان می تواند، به این ملزومات جامه عمل بپوشاند؟
• آیا این سازمان مأموریتی روشن دارد؟
• آیا این سازمان نمودار خصوصیات کاری/ پروفایل اعضای بالقوه را تبیین کرده است؟
• آیا این سازمان قوانین و ماده های قانونی شرکت ها را دارد؟
• آیا رهبران سازمان ها چگونگی اداره اتاق های بازرگانی را بلدند؟
• آیا اتاق های بازرگانی طرح کاری دارند؟
• آیا اتاق های بازرگانی بنیانگزاران متعهد دارند؟

 

نویسنده: کارمن استانیلا

کارمن استانیلا در حال حاضر به عنوان مشاور ارشد مرکز بین المللی تجارت خصوصی (سی آی پی ئی) کار می کند. او پیشتر در سمنت معاون مدیر دفتر منطقه ای سی آی پی ئی در رمانی، و مرکز منطقه ای مدیریت سازمانی به کار اشتغال داشت. وی در سمت های مدیر برنامه، آموزش، و برگزارکننده، تجربیاتی گسترده دارد. حوزه های کارشناسیش شامل مدیریت اتحادیه، کنشگری، ایجاد ائتلاف، و زنان کارآفرین، است. او دارای مدرک کارشناسی (لیسانس) زبان های خارجی از دانشگاه بخارست، مدرک کارشناسی ارشد (فوق لیسانس) از آکادمی اقتصادی همین دانشگاه، و مدرک هنرستان هنرهای دستی پاریس می باشد.

 

پانویس ها

1- نمایه سال 2012 موقعیت های اقتصادی زنان، واحد اطلاعات اقتصادی،

https://www.eiu.com/public/topical_report.aspx?campaignid=weoindex2012

2- اتحادیه های صنفی زنان. تحربیاتی از سراسر جهان: اروپای مرکزی و شرقی، مرکز بین المللی تجارت خصوصی، 2010

3- دگرودکیویچ، آنا، تقویت زنان کارآفرین: تأثیر فرمان سازمان های تجاری سال 2006 پاکستان، مرکز بین المللی تجارت خصوصی 2011،

http://www.cipe.org/publications/detail/empowering-women-entrepreneurs-impact-2006-trade-organizations-ordinance

4- گزارش پژوهشی خط مشی اقتصادی در باره قوانین سازمان های تجاری بنگلادش، ص 2،

http://www.dhakachamber.com/economic_policy/Business_Organization_Laws.pdf

5- پادپخش/ پادکست: شماره 6 سلیمه احمد در مورد رهبری کسب و کارهای زنان، مرکز بین المللی تجارت خصوصی، 9 مارس 2016، http://www.cipe.org/podcast

6- تارنمای اتاق بازرگانی زنان تانزانیا http://www.twcc-tz.org/news-and-events/page/2/
7- اتاق بازرگانی و صنایع زنان پاپوآ گینه نو، https://www.facebook.com/pngwcci
8- خبرنامه اتاق بازرگانی و صنایع زنان سری لانکا، شماره 19، ژوئیه 2015
9- دگرودکیویچ، آنا، تقویت زنان کارآفرین: تأثیر فرمان سازمان های تجاری سال 2006 پاکستان، مرکز بین المللی تجارت خصوصی 2011، ص 4
10- نمایشگاه زنان کارآفرین به نام نمایشگاه آبی در مولتان آغاز شد، لباس های امروزین، 5 مارس 2916،

http://www.customstoday.com.pk/women-entrepreneurs-exhibition-blue-fair-starts-in-multan%E2%80%8F/